CEBULA
Wymagania klimatyczno-glebowe
Temperatura przy której cebula wschodzi mieści się pomiędzy 3 a 17oC. Im jest wyższa, tym szybsze wschody cebuli. Chłodna wiosna powoduje opóźnienie wschodów i słabe ich wyrównanie, a dłużej utrzymujące się chłody mogą spowodować gnicie nasion. Za optymalną w okresie wegetacji przyjmuje się umiarkowaną temperaturę w zakresie 16-20oC.
W okresie dojrzewania korzystna jest sucha pogoda i wyższa temperatura która przyśpiesza załamywanie szczypioru i lepsze zasychanie łusek. Wymagania cebuli w stosunku do gleby są bardzo wysokie z uwagi na słabo rozwinięty system korzeniowy i ograniczoną w związku z tym możliwość pobierania wody i składników pokarmowych. Cebula wymaga gleb żyznych, próchniczych, w dobrej kulturze i o dużej pojemności wodnej. Nieodpowiednie dla tej rośliny są lekkie gleby piaszczyste. Szczególnie przydatne do uprawy cebuli są średnie gleby próchnicze, takie jak czarnoziemy, czarne ziemie, mady średnie, gleby gliniasto piaszczyste oraz gleby lessowe. Dobrą przydatność do uprawy cebuli wykazują gleby torfowe. Nie należy uprawiać cebuli na glebach zaskorupiających się, np. ciężkich madach i glebach ilastych, gdyż utrudnia to wschody i wzrost roślin w początkowym okresie wegetacji. Na glebach zbyt ciężkich utrudniony jest wysiew nasion, pielęgnacja, chemiczna walka z chwastami oraz zbiór mechaniczny. Najlepszym przedplonem dla cebuli są rośliny pozostawiające stanowisko wolne od chwastów, takie jak groch, fasola, buraki, pomidory, kapusta, ogórek i inne dyniowate, marchew a także rośliny zbożowe z wyjątkiem owsa. Nie należy uprawiać cebuli po ziemniakach, bobie, bobiku, pietruszce, selerze, czosnku i porach oraz na polach porażonych przez niszczyka zjadliwego. Cebulę można uprawiać po sobie jeżeli na polu nie wystąpiły choroby lub nicienie. Lepiej jednak nie częściej na tym samym polu niż raz na cztery lata.
Zabiegi uprawowe przeprowadzane jesienią.
W uprawie cebuli bardzo ważne jest staranne i terminowe wykonanie zabiegów uprawowych. Po roślinach wcześnie schodzących z pola, np. po roślinach zbożowych, możliwie jak najszybciej należy wykonać podorywkę. Przedtem można zastosować opryskiwanie pociętej słomy mocznikiem w dawce około 200-300 kg/ha w celu wzbogacenia gleby w próchnicę. Podorywkę wykonuje się na głębokość 6-8 cm, jednocześnie z bronowaniem. Po przyoraniu słomy jako poplon można wysiać gorczycę, którą przyoruje się jesienią. Pole należy bronować w miarę pojawiania się chwastów. Po roślinach późno schodzących z pola stosuje się kultywator. Jeżeli nawozi się obornikiem, to przyoruje się go orką średnią na dwa, trzy tygodnie przed orką przedzimową tak aby nastąpił wstępny rozkład obornika. Nawozy zielone należy pociąć wcześnie jesienią i zastosować talerzowanie, co przyśpiesza rozkład masy organicznej. Najważniejsza jest głęboka orka przedzimowa. Wykonuje się ją na pełną głębokość warstwy ornej czyli na około 25-30 cm. Pole pozostawia się w ostrej skibie do wiosny.
Zabiegi uprawowe przeprowadzane wiosną.
Pierwszą uprawką jest włókowanie pola, które przerywa podsiąkanie wody i zapobiega stratom przez parowanie. Dalsze czynności to kultywatorowanie, kultywatorem o zębach sztywnych, stosowane w celu spulchnienia gleby i wymieszania nawozów mineralnych oraz bronowanie dla wyrównania pola przed siewem cebuli. Do przygotowania gleby wiosną używa się także agregatów uprawowych. Jako pierwszy stosuje się agregat składający się z brony i wału strunowego, a następnie po wysiewie nawozów stosuje się agregat składający się z kultywatora, brony i wału strunowego. Uprawa gleby powinna doprowadzić do rozdrobnienia brył, wyrównania powierzchni pola i spulchnienia jej do głębokości ok. 5 cm.
Wymagania pokarmowe i nawożenie
Optymalne pH gleby wynosi 6.5-7.0 i jeżeli jest poniżej wymienionego zakresu należy zastosować wapnowanie. Wysokość dawki wapna nawozowego najlepiej ustalić na podstawie chemicznej analizy gleby. Jednorazowa dawka nawozów wapniowych w przeliczeniu na tlenek wapnia (CaO) nie powinna przekraczać 1.5-2.0 t na 1 ha. Wapnowanie powinno przeprowadzić się jesienią lub jeszcze lepiej latem, po roślinach wcześnie schodzących z pola. Skuteczność wapnowania uzależniona jest od dobrego wymieszania nawozu z glebą. Nie należy tego zabiegu przeprowadzać równocześnie z nawożeniem obornikiem, gdyż powoduje to szybką mineralizację jego i straty azotu z gleby. Zalecane jest stosowanie nawozów wapniowych w formie węglanowej, a na glebach ubogich w magnez wapno dolomitowe lub wapno magnezowe. Cebula bardzo korzystnie reaguje na nawożenie organiczne. Dawka obornika powinna wynosić około 40 t/ha. Przy braku obornika można go zastąpić nawozami zielonymi lub rozdrobnioną przyoraną słomą wzbogaconą azotem ( jak podano wyżej). Bardzo cenna na nawóz zielony jest facelia oraz gorczyca.
Oprócz nawożenia organicznego dla uzyskania wysokiego plonu cebuli konieczne jest nawożenie mineralne. Powinno być ono stosowane w oparciu o analizę chemiczną gleby. Zakres dawek azotu dla cebuli uprawianej z siewu wynosi 100-150 kg N/ha. Połowę dawki azotu daje się przedsiewnie, a połowę po pogłównym w fazie 1-4 liści. Późniejsze dokarmianie tym pierwiastkiem opóźnia załamywanie szczypioru i pogarsza jakość cebuli. Nawożenie azotem może być stosowane w formie saletry amonowej lub saletrzaku.
Nawożenie fosforem wykonuje się wiosną, wysiewając nawozy fosforowe wraz z innymi nawozami i mieszając je z glebą przy pomocy kultywatora. Dawkę nawozów fosforowych powinno się ustalić na podstawie analizy chemicznej gleby. Orientacyjnie podaje się 100-150 P2O5 kg/ha, (200-250 kg/ha na glebach torfowych).
Nawozy potasowe wysiewa się wiosną wraz nawozami fosforowymi i przedwegetacyjną dawką azotu. Dawka potasu w przeliczeniu na 1 ha wynosi 150-200 kg/ha.
Nawozy potasowe należy stosować w formie siarczanu potasu. Cebula należy do roślin wrażliwych na chlor, dlatego nie powinno się stosować nawozów w formie chlorkowej lub stosować je jesienią.
W glebach torfowych mogą wystąpić niedobory mikroelementów, a zwłaszcza miedzi i molibdenu. Niedobory miedzi można uzupełnić poprzez zastosowanie siarczanu miedzi w dawce 20 kg/ha, natomiast niedobory molibdenu stosując milibdenian amonu lub sodu w dawce 1-2 kg/ha.
Wysiew nasion
Cebula uprawiana z siewu wymaga stosunkowo wczesnego wysiewu do gruntu, jednak nie wcześniej niż po 25 marca. Najkorzystniejszy termin siewu przypada na pierwszą dekadę kwietnia. Opóźniony wysiew w drugiej połowie kwietnia, zwłaszcza odmian późnych, obniża plon i jakość cebuli.
Najodpowiedniejszym i najczęściej stosowanym systemem uprawy cebuli jest siew pasowo-rzędowy. Przy rozstawie kół ciągnika 135cm nasiona wysiewa się w rzędy co 27cm ( rzędy mogą być pojedyncze, podwójne lub potrójne w zależności od użytego siewnika) pozostawiając pomiędzy pasami odległość 54 cm na przejazdy .
W Polsce norma siewu wynosi około 4 kg nasion /ha pod warunkiem, że są to nasiona o sile kiełkowania powyżej 85%
Głębokość siewu nasion zależy od rodzaju gleby i wynosi 1.5-2 cm na glebach ciężkich oraz 2-3 cm na glebach lżejszych. Zbyt głęboki wysiew nasion może powodować ich gnicie, natomiast zbyt płytkie uszkodzenia przez herbicydy.
Zbiór
Dojrzewanie cebuli zaczyna się wraz z załamywaniem się i stopniowym zasychaniem szczypioru, zamieraniem i zasychaniem korzeni oraz wytwarzaniem suchych łusek okrywających. Optymalnym terminem zbioru cebuli jest moment, gdy ok. 80 % roślin na plantacji ma załamany szczypior, przy czym 3-4 liście na każdej roślinie są jeszcze zielone. Zbyt późny -wyczekiwanie powoduje skrócenie okresu przechowania oraz wcześniejsze wyrastanie szczypioru.
Sposób zbioru cebuli:
– zbiór dwufazowy
W Polsce powszechnie stosowany. Pierwsza faza to ręczne wyrwanie lub wykopanie cebuli kopaczką i ułożenie jej na polu w celu wstępnego podsuszenia. Druga faza to zbiór cebuli wstępnie podsuszonej z pola do skrzynek lub na przyczepę i przewiezienie jej do szopy (wiaty) lub przechowalni do dalszego dosuszania.
– zbiór jednofazowy
Przy zbiorze jednofazowym najpierw obcina się szczypior specjalnymi obcinaczami zawieszanymi lub zaczepianymi do ciągnika. Szczypior jest obcinany do wysokości ok. 10 cm przez wirujące noże, które jednocześnie podnoszą już załamany szczypior. Po kilku godzinach od obcięcia szczypioru wykopuje się cebulę i przewozi się do przechowalni.
Dosuszanie cebuli
Dosuszanie cebuli uważa się za zakończone, jeśli łuski zewnętrzne są suche i szeleszczące, a szyjka dobrze zaschnięta. Optymalnymi warunkami dla dosuszania cebuli są: temperatura 20-25oC, wilgotność względna 60-70% i intensywność wentylacji 120-150 m3 powietrza/ godz. /m3 cebuli.
Dosuszanie w polu
Pierwsza faza dosuszania cebuli odbywa się po wyrwaniu, lub wykopaniu kopaczką i ułożeniu jej w rzędach lub w wałach na polu. Ma to na celu podsuszenie lub przewiędnięcie zielonego szczypioru, zaschnięcie korzeni i częściowo szyjki oraz powierzchowne obeschnięcie cebul. Dosuszanie cebuli w polu nie powinno trwać dłużej niż 7-10 dni. Po wstępnym dosuszeniu cebuli na wałach, obcina się szczypior i ładuje się cebulę do ażurowych drewnianych skrzynek (jedynek lub uniwersalnych) które ustawia się w słupkach (na wysokość 4-5 skrzynek) na polu i zabezpiecza przed zamoknięciem, przykrywając górną skrzynkę folią polietylenową. Przy sprzyjającej pogodzie w okresie jesieni (wysoka temperatura, brak opadów) proces dosuszania trwa jeszcze około 2 tygodni. Następnie cebulę przewozi się do gospodarstwa, gdzie następuje dalsze jej dosuszanie. Dosuszanie pod wiatą, w namiocie foliowym, w pomieszczeniach gospodarskich, w przechowalni. Cebulę dosusza się tutaj stosując systemu aktywnej wentylacji, głównie powietrzem zewnętrznym. Na podłożu układa się trójkątne drewniane kanały wentylacyjne . Jeden wentylator tłoczy powietrze do 2-ch kanałów wentylacyjnych. Cebulę usypuje się luzem pozostawiając wolną przestrzeń do dachu ok. 1 m. Zaraz po załadunku wentylatory powinny pracować przy otwartych drzwiach pomieszczeń, przez całą dobę z wyjątkiem pogody deszczowej. Po wstępnym dosuszeniu cebuli, w następnym okresie, włącza się wentylatory tylko na 2-3 godziny /dobę dla wyrównania temperatury i wilgotności względnej powietrza. Proces dosuszania cebuli trwa od 2 do 3 tygodni.
Schładzanie cebuli
Podczas pierwszych 3 tygodni temperaturę cebuli należy obniżyć z 25oC do ok. 18oC, tj. w ciągu doby o 0,5oC. Dalsze schładzanie cebuli może być stopniowe, jak to jest w przypadku przechowalni z wykorzystaniem tylko powietrza zewnętrznego lub natychmiastowe, gdy przechowalnia jest dodatkowo wyposażona w urządzenia chłodnicze. Cebula jest efektywnie schładzana tylko przy różnicy temperatur wynoszącej co najmniej 3oC między temperaturą powietrza zewnętrznego, a temperaturą cebuli w przechowalni. Nie należy wykorzystywać do schładzania cebuli powietrza zewnętrznego o wysokiej wilgotności względnej. Schładzanie uważa się za zakończone, gdy temperatura mierzona w dolnej warstwie pryzmy cebuli osiągnie 1-2oC.
Warunki przechowania cebuli
Optymalna temperatura dla przechowania cebuli wynosi 0oC. Utrzymanie takiej temperatury na stałym poziomie wymaga jednak zainstalowania urządzeń chłodniczych. W naszych warunkach klimatycznych przy dobrze izolowanym budynku przechowalni i umiejętnym wykorzystaniu chłodnego powietrza zewnętrznego, można uzyskać w listopadzie temperaturę na poziomie 3-4oC w grudniu 1-2oC, w styczniu i lutym 0-1oC oraz w marcu 2 do 4oC. Optymalna wilgotność względna powietrza dla długotrwałego przechowania cebuli wynosi 70-75%. Przy wilgotności powietrza powyżej 80% rozpoczyna się wyrastanie korzeni, nawet przy przechowaniu w optymalnej temperaturze, na skutek czego łuska okrywająca ulega spękaniu oraz następuje zmiana zabarwienia i kształtu cebul.
Cyrkulacja i wymiana powietrza:
Przy dwufazowym zbiorze cebuli wydajność wentylatorów powinna zapewnić dostarczenie 120-150 m3 powietrza na 1 m3 cebuli na 1 godzinę, przy sprężaniu 300 Pa (30 mm słupa wody), natomiast przy zbiorze jednofazowym 200-210 m3 powietrza na 1 m3 cebuli na 1 godzinę. Przy przechowaniu cebuli w paletach skrzyniowych stosuje się zawsze wyższe ilości powietrza w porównaniu z zaleceniami dla przechowania cebuli luzem.
